Studia Mazowieckie

Stowarzyszenia w Mławie w II połowie i w XX w. i ich rola w kształtowaniu lokalnej społeczności

Leszek Arent — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Powstanie i działalność stowarzyszeń regionalnych w Mławie w II połowie
XIX i XX w. było wyjątkowo cenną inicjatywą społeczną i kulturalną. Wobec
realnej groźby narastającej rusyfi kacji i możliwości wynarodowienia przynajmniej
części lokalnej społeczności nieodzowne były więc działania przeciwstawiające
się tym zamierzeniom. Inny charakter miała działalność stowarzyszeń
regionalnych w niepodległej Polsce w okresie międzywojennym.
W Polsce realnego socjalizmu Towarzystwo Miłośników Ziemi Mławskiej,
a od 1983 r. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Mławskiej skupiało się na zachowaniu
pamięci o przeszłości „małej ojczyzny”, upamiętnianiu miejsc pamięci
narodowej, zasłużonych postaci dla regionu, utrwalaniu regionalnych
wartości na kartach publikacji książkowych. Podobne działania prowadzone
są w suwerennej Polsce przy współudziale władz samorządowych i innych
organizacji społecznych i kulturalnych. Niniejsze opracowanie zostało zaprezentowane
w formie komunikatu na konferencji poświęconej roli instytucji
oraz stowarzyszeń naukowych i kulturalnych w badaniu i dokumentowaniu
dziedzictwa małych ojczyzn na przykładzie północnego Mazowsza, zorganizowanej
w listopadzie 2023 r. przez Państwową Akademię Nauk Stosowanych
im. Ignacego Mościckiego w Ciechanowie.

Krajowy Ośrodek Dokumentacji Regionalnych Towarzystw Kultury (1983–2002) – dorobek i dziedzictwo

Aleksander Kociszewski — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Szczególnym fenomenem regionalizmu polskiego jest masowy ruch towarzystw
społeczno-kulturalnych i społeczno-naukowych działających w przestrzeni
lokalnej i regionalnej. Jest to ruch o długim, historycznym trwaniu
oraz dorobku widocznym i docenianym w małych ojczyznach. Ta forma aktywności
społecznej zasługuje na dokumentowanie, analizowanie dokonań
i problemów. Taką funkcję spełniał Krajowy Ośrodek Dokumentacji Regionalnych
Towarzystw Kultury, będąc swoistym archiwum regionalizmu polskiego,
placówką naukowo-badawczą i oświatową, działającą zgodnie z potrzebami
i oczekiwaniami towarzystw. Niniejsze opracowanie zostało zaprezentowane
w formie referatu na konferencji poświęconej roli instytucji oraz stowarzyszeń
naukowych i kulturalnych w badaniu i dokumentowaniu dziedzictwa
małych ojczyzn na przykładzie północnego Mazowsza, zorganizowanej
w listopadzie 2023 r. przez Państwową Akademię Nauk Stosowanych im.
Ignacego Mościckiego w Ciechanowie.

Pułtuskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne oraz jego działalność w zakresie ochrony i kultywowania dziedzictwa małej ojczyzny

Krzysztof Łukawski — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Pułtuskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne działa od 1961 r. Jego celem
jest krzewienie i popularyzacja kultury, wiedzy historycznej, promocja postaw
patriotycznych. Cele te realizuje przez aktywizowanie lokalnej społeczności,
organizowanie konferencji, prowadzenie badań naukowych oraz działalność
wydawniczą, współpracę z organizacjami i placówkami kulturalnymi, oświatowymi,
naukowymi oraz z jednostkami samorządu terytorialnego, ochronę
dóbr kultury i dziedzictwa narodowego. Niniejsze opracowanie zostało zaprezentowane
w formie komunikatu na konferencji poświęconej roli instytucji
oraz stowarzyszeń naukowych i kulturalnych w badaniu i dokumentowaniu
dziedzictwa małych ojczyzn na przykładzie północnego Mazowsza, zorganizowanej
w listopadzie 2023 r. przez Państwową Akademię Nauk Stosowanych
im. Ignacego Mościckiego w Ciechanowie.

Lokalne stowarzyszenia – potencjalne możliwości działania w zakresie dokumentacji, badania i ochrony dziedzictwa małych ojczyzn

Ryszard Małowiecki — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Artykuł jest próbą syntetycznego spojrzenia na działania lokalnych stowarzyszeń
w zakresie dokumentowania, badania i ochrony dziedzictwa małych ojczyzn.
Autor dzieli się swoimi doświadczeniami z pracy w służbie konserwacji
i ochrony zabytków, prezentując swego rodzaju zalecenia i rekomendacje
dla działających społecznie stowarzyszeń, które mogłyby stać się ważnym
ogniwem w systemie dokumentowania lokalnego i regionalnego dziedzictwa
kulturowego. Niniejsze opracowanie zostało zaprezentowane w formie referatu
na konferencji poświęconej roli instytucji oraz stowarzyszeń naukowych
i kulturalnych w badaniu i dokumentowaniu dziedzictwa małych ojczyzn na
przykładzie północnego Mazowsza, zorganizowanej w listopadzie 2023 r.
przez Państwową Akademię Nauk Stosowanych im. Ignacego Mościckiego
w Ciechanowie.

Działanie sądów doraźnych w Ciechanowie we wrześniu 1920 roku

Dariusz Piotrowicz — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Latem 1920 r. w czasie wojny polsko-bolszewickiej z personelu Warszawskiego
Sądu Wojskowego ukształtowany został Lotny Sąd Doraźny, który
miał sądzić zdrajców, szpiegów i kolaborantów. W Ciechanowie sąd doraźny
pojawił się 13 września 1920 r. Wokół jego działalności narosło wiele mitów
i przekłamań. Autor w oparciu o nowe źródła historyczne, przechowywane
w Centralnym Archiwum Wojskowym, obala je i prostuje.

Działalność i dorobek Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska

Katarzyna Przybylska — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Opracowanie zawiera informacje dotyczące utworzenia, funkcjonowania
oraz efektów prawie trzydziestoletniej działalności dokumentacyjnej, badawczej
i popularyzatorskiej Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska.
Zostało zaprezentowane w formie referatu wygłoszonego przez obecną jej
kierownik na konferencji poświęconej roli instytucji oraz stowarzyszeń naukowych
i kulturalnych w badaniu i dokumentowaniu dziedzictwa małych
ojczyzn na przykładzie północnego Mazowsza, zorganizowanej w listopadzie
2023 r. przez Państwową Akademię Nauk Stosowanych im. Ignacego
Mościckiego w Ciechanowie.

Przemoc wobec seniorów w dobie pandemii – na podstawie przeglądu wybranych badań

Małgorzata Przybysz-Zaremba — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Tekst zawiera przegląd wybranych badań (głównie zagranicznych) w zakresie
stosowania przemocy wobec osób starszych w dobie pandemii wywołanej
wirusem SARS-CoV-2. W prowadzonej analizie uwaga zwrócona została
m.in. na czynniki ryzyka związane z pandemią, które stanowią o występowaniu
przemocy w rodzinie; przedstawienie głównych form przemocy wobec
osób starszych oraz przybliżenie wypowiedzi seniorów doświadczających
przemocy w czasie pandemii. Tekst został zakończony podsumowaniem
wskazującym, że skala przemocy wobec osób starszych stanowi poważny
problem społeczny, który wymaga dokładnej analizy i diagnozy.

Wpływ zmian klimatu na występowanie posuchy na obszarze południowo-wschodniej Lubelszczyzny

Andrzej Samborski — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Do naturalnych czynników decydujących o wielkości produkcji roślinnej, poza
glebą, należy pogoda. Szczególnie o wielkości i jakości uzyskiwanych plonów
decyduje temperatura powietrza i opady atmosferyczne. Obserwowane
w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat zmiany klimatu charakteryzujące się
wzrostem wartości temperatury powietrza i spadkiem sum opadów atmosferycznych
prowadzą do pogłębiania się posuchy i stepowienia wielu obszarów
na terenie Polski. Do określenia wielkości wystąpienia tego zjawiska
na terenie południowo-wschodniej części Lubelszczyzny wykorzystano dane
meteorologiczne ze stacji funkcjonujących na terenie Zamościa w okresie od
1976 do 2022 r. Na podstawie średnich miesięcznych wartości temperatury
powietrza i sum opadów atmosferycznych obliczono wartość współczynnika
Sielianinowa w okresie wegetacyjnym (kwiecień–październik) i określono
efektywność opadów w poszczególnych miesiącach. Uzyskane wyniki wykazały,
że na badanym obszarze w analizowanym okresie następował wzrost
wartości temperatury powietrza i spadek sumy opadów atmosferycznych,
co stanowi poważne zagrożenie pojawienia się procesu przesuszenia gleb
i stepowienia na tym obszarze.

Rola regionalnych towarzystw naukowych w kształtowaniu społeczności małych ojczyzn

Henryk Skorowski — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Małe ojczyzny są szkołą upodmiotowienia społeczności lokalnej. Zapewniają
one oraz gwarantują miejscowej społeczności rzeczywistą jej autonomię
i wolność w formie „wyzwolenia” z centralistycznych struktur i w formie zapewnienia
wielorakich naturalnych praw wolnościowych i społecznych. Autonomia
jest bowiem nieodzownym warunkiem realizacji przez społeczność
lokalną jej bytowej podmiotowości. Podkreślić także należy, że idea małych
ojczyzn, zapewniając rzeczywistą autonomię społeczności lokalnej, tym
samym stwarza szeroką płaszczyznę ujawniania się faktycznej aktywności
i dynamiki miejscowej społeczności. Niniejsze opracowanie zostało zaprezentowane
w formie referatu na konferencji poświęconej roli instytucji oraz
stowarzyszeń naukowych i kulturalnych w badaniu i dokumentowaniu dziedzictwa
małych ojczyzn na przykładzie północnego Mazowsza, zorganizowanej
w listopadzie 2023 r. przez Państwową Akademię Nauk Stosowanych
im. Ignacego Mościckiego w Ciechanowie.

Wychodźstwo zarobkowe z ziem północnego Mazowsza na przełomie IX i XX wieku. Zarys problematyki

Janusz Szczepański — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Na przełomie XIX i XX w. regionem Królestwa Polskiego, charakteryzującym
się jedną z największych fal emigracji zarobkowej do Prus i za ocean, były
ziemie północnego Mazowsza, wchodzące w skład terytorialny guberni płockiej.
Uczestniczyła w niej przede wszystkim ludność wiejska. Jej wychodźstwo
zarobkowe było następstwem przemian społeczno-ekonomicznych na
wsi Królestwa Polskiego po reformie uwłaszczeniowej z 1864 r. i powstaniu
znaczącej liczby gospodarstw małorolnych, które nie zapewniały należytego
utrzymania rodzinom chłopskim. Najbardziej popularnym kierunkiem emigracji
zarobkowej mieszkańców Mazowsza północnego było wychodźstwo sezonowe
do Prus oraz emigracja zamorska do Stanów Zjednoczonych, gdzie
najlepiej można było zarobić. W latach 1890–1892 mazowieckich chłopów
opanowała „gorączka brazylijska”. Autor podejmuje próbę ustalenia rozmiarów
wychodźstwa z guberni płockiej do Prus, Stanów Zjednoczonych i Brazylii,
co nie było łatwe ze względu na fakt emigracji nielegalnej. Nawiązuje do
roli agentów emigracyjnych, szacuje kwoty zarobionych pieniędzy oraz ich
wykorzystanie po powrocie do kraju. W artykule nie pominięto stanowiska
ziemiaństwa i duchowieństwa wobec wychodźstwa, a zwłaszcza społecznoekonomicznych
i kulturowych konsekwencji emigracji zarobkowej za ocean
i wychodźstwa sezonowego do Prus.

Próba odtworzenia losów Alexii z Pawlikowskich i Piotra Krasińskich na podstawie zachowanej korespondencji rodziny Pawlikowskich

Beata Woźniak — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Przedmiotem analizy jest zachowana korespondencja i papiery rodzinne
dotyczące Alexii z Pawlikowskich i Piotra Krasińskich. Celem artykułu jest
odtworzenie ich losów z uwzględnieniem życia prywatnego, rodzinnego,
edukacji, związku małżeńskiego i dzieci. Artykuł ma za zadanie przybliżyć
osoby wywodzące się z rodu Krasińskich lub też mających z nimi powiązania
poprzez powinowactwo. Pozwoli to zapełnić pustkę w pozyskiwaniu informacji
dotyczących kolejnych członków rodu Krasińskich.

Długosiodło na szlaku walk o niepodległość. Wydarzenia roku 1831 w świetle wybranych źródeł

Jolanta Załęczny — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Powstanie listopadowe wpisało się w historię wielu miejscowości. Na szlaku
walk znalazło się też Długosiodło. To tam stacjonował sztab Naczelnego Wodza,
a na okolicznych terenach rozegrało się kilka potyczek w ramach działań
zwanych wyprawą na gwardie. W walkach wyróżniło się wielu bardziej
i mniej znanych Polaków. Obok dowódców powstania walczyli tam m.in.
Maurycy Mochnacki, Tomasz Potocki, Antoni Patek. Pamięć o starciach powstańców
z wojskiem rosyjskim przetrwała w społeczności lokalnej i jest jednym
z elementów budzenia świadomości historycznej oraz poczucia dumy
z dokonań przodków.

Wybór dokumentów dotyczących przygotowania i wprowadzenia stanu wojennego na terenie województwa ciechanowskiego. Cz. 1: Dokumenty SB z okresu od sierpnia 1980 r. do grudnia 1981 r.

Leszek Zygner — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Operacja wprowadzenia stanu wojennego na terenie województwa ciechanowskiego
objęła pięć głównych akcji: przerwania i przejęcia kontroli nad
łącznością, internowania najbardziej aktywnych działaczy „Solidarności”,
przeprowadzenia rozmów ostrzegawczych z wytypowanymi wcześniej działaczami
i opozycjonistami, od których żądano podpisania deklaracji o lojalności,
opanowania kilku strategicznych obiektów na terenie województwa oraz
militaryzację wybranych zakładów pracy, aby nie dopuścić do ewentualnych
akcji strajkowych i sabotażowych. Zebrane tu materiały obrazują wybrane
elementy wspomnianej operacji oraz jej skalę w wymiarze lokalnym. Tekst
prezentuje wybór dokumentów z zasobu Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
w Warszawie z lat 1980–1981 dotyczących przygotowania operacji
wprowadzenia stanu wojennego w województwie ciechanowskim.

Artykuł recenzyjny: Michel Maffesoli, Czas plemion: schyłek indywidualizmu w społeczeństwach ponowoczesnych, tłum. Marta Bucholc, redakcja naukowa i przedmowa do wydania polskiego Barbara Fatyga, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, ss. 253

Rafał Panfil — Sun, 31 Dec 2023 00:00:00 +0100

Artykuł recenzyjny.