Studia Mazowieckie

Wielcy przegrani. Ludowcy powiatu mławskiego w powojennej rzeczywistości w latach 1945-1949

Leszek Andrzej Arent — Sun, 31 Aug 2025 00:00:00 +0200

Ruch Ludowy w Polsce po zakończeniu II wojny światowej został postawiony wobec dylematu, czy rozpocząć współpracę z komunistami czy organizować się w suwerenną siłę polityczną, realizując postulaty agrarystyczne, mające poparcie większości społeczeństwa, głównie ludności wiejskiej. Zdawano sobie sprawę, że Polska znalazła się w sowieckiej strefie wpływów po konferencjach wielkich mocarstw w Teheranie i Jałcie. Zakładano, że będzie to polityka współpracy, a nie całkowitego podporządkowania. Taką postawę przyjęli ludowcy powiatu mławskiego, wpisując się w działania Polskiego Stronnictwa Ludowego, pomimo różnic ideologicznych wewnątrz mławskiej organizacji partyjnej. Liczono na wygranie wyborów parlamentarnych i utworzenie rządu, w którym ludowcy będą odgrywać wiodącą rolę. Nie rozumiano systemu stalinowskiego, który realizował podstępną drogę do władzy komunistów przez rozbijanie od wewnątrz partii opozycyjnych, dokonując fałszerstw wyborczych, stosując terror wobec przeciwników politycznych, niszcząc pozorną demokrację wprowadzoną tuż po wojnie. Wielcy przegrani nie mieli szans na odgrywanie znaczącej roli, ponieważ znaleźli się w sowieckiej strefie wpływów, a państwa zachodnie taki układ polityczny zatwierdziły znacznie wcześniej. Należy jednak docenić postawę ludowców, że pomimo 30% szans – według Stanisława Mikołajczyka – na realizację państwa demokratycznego, próbę taką podjęli.

Płockie drogi w XIX i na początku XX w.

Krystyna Grochowska-Iwańska — Sun, 31 Aug 2025 00:00:00 +0200

Publikacja obejmuje zagadnienia dróg (w tym ulic i placów w szerokim znaczeniu) w granicach miasta Płocka w drugiej połowie XIX i na początku XX w. Wykorzystywano w niej głównie akta miasta Płocka z tego okresu w języku rosyjskim. Informacje dotyczące problematyki dróg i mostów oraz ich utrzymania mogą być interesujące nie tylko dla historyków i archiwistów regionalnych, ale także współczesnych drogowców, nawiązujących do dawniejszych rozwiązań.

Kreatywna interdyscyplinarność w działaniu – studium przypadku Hyde Park Naukowy 2025

Rafał Bartłomiej Panfil — Sun, 31 Aug 2025 00:00:00 +0200

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie przebiegu i analiza doświadczeń oraz sformułowanie wniosków płynących z doświadczenia organizacji wydarzenia zatytułowanego Hyde Park Naukowy 20251, które odbywało się od 16 do 19 marca 2025 r. w Ciechanowie pod hasłem „Kreatywna interdyscyplinarność. Współpraca i innowacje w teorii i praktyce”. Innymi słowy, artykuł ma na celu ukazanie, w jaki sposób współpraca i interdyscyplinarne podejście kształtuje innowacyjne pomysły. Ponadto celem niniejszego tekstu jest także refl eksja nad potencjałem Hyde Parku Naukowego jako swoistego schematu, a nawet modelu wydarzenia, które sprzyja integracji teorii i praktyki w różnych dziedzinach nauki.

O Legionach Polskich w Ciechanowie raz jeszcze

Dariusz Piotrowicz — Sun, 31 Aug 2025 00:00:00 +0200

Artykuł jest poświęcony Legionom Polskim, które do Ciechanowa przybyły 28 lutego 1917 r. Ich niedługi, zaledwie sześciomiesięczny pobyt nad Łydynią stanowi ważny epizod w dziejach Ciechanowa. Autor w oparciu o materiały archiwalne przedstawił działalność werbunkową legionistów, ich przybycie do miasta, a wreszcie kryzys przysięgowy.

Fortunat Teodor Napierkowski (1882–1940) – zapomniany działacz niepodległościowy, wydawca prasy, animator oświaty i kultury

Krzysztof Wiśniewski — Sun, 31 Aug 2025 00:00:00 +0200

Artykuł przedstawia sylwetkę Fortunata Napierkowskiego (1882–1940), działacza niepodległościowego, wydawcę prasy, animatora oświaty i kultury. Był założycielem i kierownikiem tajnej organizacji „Maska”, przewodniczącym Narodowego Związku Robotniczego, organizatorem tajnego nauczania, bibliotek, kółek rolniczych, a także ruchu skautowskiego. W latach 1916–1918 był skarbnikiem Okręgu IIa Polskiej Organizacji Wojskowej. W latach 1930–1936 redagował i wydawał „Express Mazowiecki”. Zginął zamordowany przez Niemców w obozie Mauthausen-Gusen. Fotografi e do artykułu pochodzą z zasobu Archiwum Państwowego w Warszawie Oddział w Pułtusku, zespół Zarząd Żandarmerii Powiatów Pułtuskiego i Płońskiego, sygn. 224.

Poszukiwanie podstaw ideowych systemu wychowawczego w pierwszych dziesięcioleciach XX w. (trzy przykłady z północnego Mazowsza)

Leszek Zygner — Sun, 31 Aug 2025 00:00:00 +0200

Przedmiotem niniejszego szkicu są poglądy trzech polskich pedagogów związanych z północnym Mazowszem: biskupa Adolfa Piotra Szelążka (1865–1950), Jerzego Ostrowskiego (1897–1942) i Karola Banszla (1890–1941) na temat szkolnictwa polskiego w pierwszych dziesięcioleciach XX w. Pierwszy z nich związany był z seminarium duchownym w Płocku oraz szkołami na terenie tego miasta, natomiast dwaj kolejni pedagodzy kierowali męskim seminarium nauczycielskim w Mławie. Choć każdy z nich czerpał inspiracje z pism różnych teoretyków wychowania, to jednak głoszony przez nich system wychowawczy polskiej szkoły w wielu punktach był do siebie bardzo zbliżony. Być może wynikało to ze wspólnej dla nich, chrześcijańskiej podstawy ideowej tego systemu, choć w różnym jej wydaniu, inspirowanej m.in. pedagogiką religijną Fryderyka Wilhelma Foerstera, założeniami ideowymi ruchu skautowskiego czy poglądami Jana Amosa Komeńskiego.

Zbrodnie niemieckie i sowieckie na północnym Mazowszu w latach 1939–1945, pod red. K. Sychowicza, L. Zygnera i M. Żuławnika, Białystok–Warszawa 2024, ss. 632

Krzysztof Wiśniewski — Sun, 31 Aug 2025 00:00:00 +0200

Recenzja

Materiały do słownika budowniczych – Mława

Ryszard Małowiecki — Sun, 31 Aug 2025 00:00:00 +0200

Opracowanie zbierające dotychczasowe poszukiwania autora, dotyczące architektów, inżynierów i rzemieślników tworzących zabudowę miasta Mławy w XIX i pierwszej połowie XX w. Praca o charakterze przyczynkarskim powstała z myślą o wykorzystaniu przy tworzeniu polskiego słownika biograficznego architektów i budowniczych. Autor podaje źródła informacji przy każdym prezentowanym w opracowaniu nazwisku.

Wybór materiałów dotyczących przygotowania i wprowadzenia stanu wojennego na terenie województwa ciechanowskiego. Cz. 4: Dokumenty z lat 1982–1983

Leszek Zygner — Sun, 31 Aug 2025 00:00:00 +0200

W ostatnich miesiącach stanu wojennego szefostwo MSW postanowiło wykorzystać system komputerowy do przetworzenia danych o osobach internowanych z terenu całego kraju. W związku z tym dyrektor Biura „C” MSW płk Kazimierz Piotrowski przesłał do wszystkich komendantów wojewódzkich tabulator dotyczący informacji o osobach internowanych z prośbą o ich aktualizację i ewentualne uzupełnienie. Przy tej okazji wyszło na jaw, że do dotychczasowego wykazu osób internowanych w województwie ciechanowskim należy dopisać siedem osób. Cztery spośród nich do tej pory nie były przez historyków uwzględniane, stąd wyjątkowa wartość tych dokumentów, choć tylko dla jednej osoby z tej czwórki udało się odnaleźć teczkę internowanego, a dla kolejnej nakaz internowania. Nie zmienia to faktu, że jest podstawa do tego, aby przyjmowaną dotąd w pracach historyków liczbę internowanych na
terenie województwa ciechanowskiego (25 osób) zwiększyć o kolejne cztery osoby, co tym samym daje ogólną liczbę 29 osób internowanych w latach 1981–1982. Lista tych osób – zawierająca 29 nazwisk – zgodna jest z odnalezionymi niedawno materiałami MSW na temat osób internowanych z poszczególnych województw, w tym z województwa ciechanowskiego. Prezentowane dokumenty dotyczącą właśnie tych osób. Dodać warto, że wszystkie te osoby były też uwzględnione w utworzonym przez MSW komputerowym systemie przetwarzania danych o internowanych.